معدنکاری مدرن می شود!
نگاهی به سیر تحولات صنعتی و معدنی در دوره پیش از انقلاب، نشان‌دهنده وابستگی زیاد در فناوری، ماشین‌آلات و حتی مواد اولیه بود، به‌طوری که با تاخیر در ورود ماشین‌آلات و قطعات یدکی مورد نیاز، بیشتر واحدهای تولیدی به حالت تعطیل درآمدند. این در حالی است که به باور بسیاری از مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایران در تامین مواد معدنی به خودکفایی رسیده و توانسته بسیاری از ماشین‌آلات و قطعات مورد نیاز صنایع و معادن را در کشور تولید کند.
سیف‌الله امیری، کارشناس امور معادن و صنایع معدنی، در گفت‌وگو با صمت درباره پیشرفت‌های بخش معدن و صنایع معدنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گفت: از سال ۵۷ تاکنون پیشرفت‌های ما در بخش معدن و صنایع معدنی، نسبت به دیگر کشورهای معدن‌خیز قابل‌توجه بوده و ما توانستیم در این بازه زمانی به موفقیت‌های چشمگیرتری دست یابیم.
وی با بیان اینکه ایران دوره جنگ و تحریم‌های چندین ساله را پشت‌سر گذاشته، خاطرنشان کرد: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ۲ کارخانه فولادسازی (ذوب آهن اصفهان و گروه ملی فولاد) با ظرفیت اسمی ۶۷۰هزار تن فعالیت می‌کردند اما درحال‌حاضر ۹۷ کارخانه فولادسازی در کشور با ظرفیت تولید ۴۷ میلیون تن در سال فعال هستند و این کارخانه‌ها ظرفیت تولید ۱۷ میلیون تن آهن و ورق و ۲۹ میلیون تن میلگرد، آهن مفتول و نبشی را دارند. امیری با اشاره به تولید فولاد در سال ۹۶، گفت: بیش از ۲۲ میلیون تن فولاد در سال ۹۶ تولید شده است. در سال ۵۷ تعداد شاغلان در حوزه فولاد ۷۰۰ نفر بوده، در حالی‌که هم‌اکنون ۳۵ هزار نفر در این حوزه به‌طور مستقیم مشغول کار هستند. رتبه فولاد ایران در بازارهای جهانی نیز رشد چشمگیری داشته اما در ۲ سال گذشته با پیشی گرفتن از ایتالیا، اوکراین و تایوان، رتبه جهانی ما به ۱۰ رسیده است.
مدیرکل دفتر صنایع معدنی و مشاور معاون امور معادن و صنایع معدنی در ادامه بیان کرد: هدف در بخش فولاد خام، رسیدن به ۵۵ میلیون تن تولید بود که این میزان تولید ما را به جایگاه هفتم در جهان رساند. تصور ما این است که در افق ۱۴۰۴ رتبه ایران در زمینه تولید فولاد اول شود اما آن‌گونه که پیش می‌رویم زودتر از تصورات به پیش‌بینی‌های خود دست خواهیم یافت. امیری با اشاره به وضعیت سیمان گفت: تا پیش از انقلاب اسلامی، ۱۰ کارخانه اقدام به تولید سیمان و این کارخانه‌ها سالانه ۶ میلیون تن سیمان تولید می‌کردند و امروز این کارخانه‌ها سالانه ۸۸ میلیون تن سیمان تولید می‌کنند. تولیدکنندگان سیمان علاوه بر تامین نیاز داخلی، اقدام به صادرات این محصول نیز می‌کنند. به‌گفته این مقام مسئول، درحال‌حاضر ایران توانایی تولید بیش از ۲۷ نوع سیمان خاکستری و سیمان بنایی و رنگی را دارد.
این سیمان‌ها براساس استانداردهای روز تولید می‌کنند. کشور ما با تولید ۵۵ میلیون تن سیمان رتبه ۷ را در جهان کسب کرده است. وی با اشاره به پیشرفت‌های صنعت شیشه، آلومینیوم، مس و محصولات فلزی و غیرفلزی، گفت: پیشرفت‌ها در این زمینه‌ها نیز قابل‌توجه بوده و نمی‌توان موفقیت‌های صنایع معدنی را محدود به سیمان و فولاد کرد.
امیری ادامه داد: در سال ۵۷ در مجموع ۱۹۷ معدن در ایران مورد بهره‌برداری قرار گرفتند اما هم‌اکنون این تعداد به ۱۰ هزار معدن رسیده و این آمار بهترین گواه برای نشان دادن پیشرفت‌های ما در این زمینه است. به‌گفته وی، پیش از انقلاب اسلامی بسیاری از کالاهای مورد نیاز صنعت از خارج از این مرزوبوم وارد می‌شدند، در حالی که امروز واردات مواد معدنی، بسیار کاهش پیدا کرده و حتی می‌توان گفت به صفر رسیده است. امیری با اشاره به کاهش خام‌فروشی در کشور، بیان کرد: براساس گفته‌های رهبر معظم انقلاب، به‌منظور حمایت از تولید داخل و تامین مواد مورد نیاز زنجیره تولید فولاد، از خام‌فروشی سنگ‌آهن جلوگیری کردیم. وی در پایان ابراز امیدواری کرد: من انتظار روزی را دارم که تمام مواد معدنی خام در کشور فرآوری شوند؛ یعنی مواد به ارزش واقعی خود برسند، سپس اقدام به صادرات این محصولات کنیم.
پرونده باز بازنگری در قانون معدن
مجید پورمقدم، کارشناس معدنی در گفت‌وگو با صمت اظهارکرد: اگر مسئولان دولتی، آمار موفقیت‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی را بدهند، این ذهنیت ایجاد می‌شود که آنها تلاش می‌کنند توفیق‌های اخیر را بزرگ جلوه دهند اما وقتی سازمان زمین‌شناسی امریکا اعلام می‌کند که ایران رتبه دوم تولید گچ جهان را از آن خود کرده، دیگر نمی‌توان در این آمار تردید کرد. وی در ادامه، با اشاره به رتبه ۸ ایران در تولید کرومیت، بیان کرد: ایران در تولید کاشی و سرامیک رتبه سوم جهان را دارد.
برای تولید این محصولات به خاک‌های صنعتی نیاز داریم و این آمار نشان می‌دهد کشور در زمینه اکتشاف ذخایر صنعتی نیز قوی عمل کرده که توانستیم مواد اولیه کارخانه‌های جانبی را تامین کنیم البته به نقاط آرمانی در زمینه اکتشاف دست نیافتیم، هرچند تلاش‌ها در زمینه شناسایی ذخایر پنهان آغاز شده است. به‌گفته پورمقدم، پیشرفت‌های کشور در زمینه تولید سیمان، قابل ذکر و ایران در زمینه سیمان جزو ۵ کشور برتر جهان است. وی با بیان اینکه قوانین بخش معدن جهش قابل‌توجهی کردند، خاطرنشان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چندین بار قانون معدن مورد بازنگری قرار گرفت و بازنگری قانون برای رفع موانع تولید و حمایت از بخش خصوصی بوده است.
همچنین پس از انقلاب اسلامی، معادن مجهز شدند و معدنکاری سنتی جای خود را به معدنکاری مدرن داد. این مقام مسئول با بیان اینکه ۷۰ نوع ماده معدنی در کشور شناسایی شده، خاطرنشان کرد: تعداد قابل‌توجهی از این مواد به‌طور خام خرید و فروش می‌شوند، چراکه هنوز دانش فنی برای فرآوری آنها را در کشور نداریم. تمام تلاش‌ها معطوف به ایجاد کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی است تا در سایه آن بتوانیم علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده، برای تعداد زیادی ایجاد اشتغال کنیم. پورمقدم در ادامه با اشاره به موفقیت‌های دولت تدبیر و امید در بخش معدن و صنایع معدنی، گفت: واگذاری شورای‌عالی معادن به استان‌ها از دیگر موفقیت‌های دولت دوازدهم است.
با هدف روان‌تر شدن کار در بخش معدن، اختیار شورای‌عالی معادن به استان‌ها تفویض شد. در این صورت تصمیم‌های کلی مربوط به معادن در استان‌ها گرفته می‌شوند. تشکیل کارگروه تعامل فعالیت‌های معدنی با محیط‌زیست و منابع طبیعی، دیگر اقدام مهم دولت تدبیر و امید برای رونق فعالیت معدنی در کشور است. بسیاری از بهره‌برداران معادن، پیش یا پس از فعالیت با سازمان محیط‌زیست با مشکل روبه‌رو می‌شوند و هدف تشکیل این کارگروه، رفع این موانع و هموار کردن فعالیت معدنکاری در کشور است. وی در پایان تصریح کرد: در دولت دوازدهم، تعداد قابل‌توجهی از معادن کوچک و متوسط فعال شدند و این مسئله می‌تواند در راستای ایجاد اشتغال و افزایش تولید بسیار تاثیرگذار باشد؛ از این‌رو در مجموع عملکرد دولت در بخش معادن را مثبت ارزیابی می‌کنم.
سخن پایانی
ایران در زمینه اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری از معادن و در کنار آن تبدیل مواد معدنی به محصولات خام، نیمه‌خام و با ارزش‌افزوده بالا در ۴۰ سال گذشته توسعه قابل‌توجهی داشته، به‌طوری که از یک کشور واردکننده محصولات معدنی و فلزات اساسی به یکی از صادرکنندگان عمده این محصولات تبدیل شده است.
براساس آمار در انتهای سال ۱۳۹۶ میزان تولید فولاد خام و محصولات فولادی در کشور به ۲۰۸۳۳ و ۱۸۷۹۱ هزار تن رسید که علاوه بر تامین نیاز داخلی حدود ۷۲۵۲ هزارتن صادرات نیز به همراه داشته است. تولید مس کاتد و شمش آلومینیوم نیز به ۱۵۹ و ۳۵۱ هزارتن برای مس کاتد و شمش آلومینیوم رسیده است. روند تولید این محصولات در سال‌های بعد نیز ادامه یافته است.
در این بین، گاهی کم‌توجهی به مزیت‌های بخش مدرن و انجام ندادن آمایش سرزمین در حوزه معدن و صنایع معدنی مشکلات بسیاری برای این بخش و فعالان معدنی ایجاد کرده است.
